Xã hội hiện đại tiềm ẩn những mối nguy cơ, tệ nạn ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của con người. Trong đó sự gia tăng ngày càng cao của người sử dụng chất gây nghiện là một điều đáng cảnh báo. Mặc dù tên gọi chất gây nghiện được dùng khá phổ biến nhưng không phải ai cũng nắm rõ được định nghĩa chất gây nghiện là gì và tác hại của nó nguy hiểm đến nhường nào. Hãy cùng tìm hiểu và làm rõ hơn trong bài viết dưới đây:
Mục lục:
Chất gây nghiện là gì
Hiện nay vẫn chưa có định nghĩa chung về chất gây nghiện thể hiện chính xác và đầy đủ nhất về bản chất của nó. Trong khi đó trong các văn bản quy định về chất gây nghiện, quy định của chính phủ, trong y học hay cách sử dụng thông thường thì cũng có những giải thích khác nhau. Ví dụ như sau:
- Trong y học: Chất gây nghiện là một chất hoá học. Nó được ứng dụng trong chữa bệnh, phòng bệnh, ngăn ngừa hoặc để nâng cao sức khoẻ về thể chất và tinh thần. Các chất này là thuốc kê đơn, được bác sĩ kê liều lượng trong một thời gian nhất định hoặc dùng thường xuyên cho những người gặp tình trạng rối loạn kinh niên. Có thể kể đến như thuốc an thần, thuốc giảm đau…
- Trong sinh học: Có các chất nội sinh có cùng công thức với chất gây nghiện. Theo đó khi những chất này được tổng hợp và chuyển hoá trong cơ thể thì được gọi là chất nội sinh. Nhưng nếu được đưa từ nguồn bên ngoài vào thì đó là chất gây nghiện. Nhiều chất gây nghiện được con người sử dụng với mục đích tiêu khiển. Những chất này sẽ tác động vào hệ thần kinh trung ương gây ra thay đổi về nhận thức, hành vi và tính cách.
- Trong văn bản Pháp Luật theo Luật phòng chống Ma Tuý được ban hành ngày 9/12/2000 của nước ta có quy định rằng “chất gây nghiện là chất kích thích hoặc ức chế thần kinh, dễ gây tình trạng nghiện với đối tượng sử dụng”.
- Tổ chức sức khoẻ thể giới WHO thì chất gây nghiện là “bất kỳ loại chất nào sau khi được hấp thu vào cơ thể có khả năng làm thay đổi các chức năng sống thông thường”.
Nói chung chất gây nghiện được hiểu là “bất kỳ chất nào khi hấp thu vào cơ thể của một sinh vật sống có thể làm thay đổi chức năng bình thường của cơ thể đó theo hướng tạo ra sự phụ thuộc của cơ thể đối với chất đó hoặc cảm giác thèm thuồng, ghiền, nghiện ở các mức độ khác nhau”. Hiện nay khi nói về chất gây nghiện người ta sẽ nghĩ ngay đến chất dùng để tiêu khiển, có ảnh hưởng tiêu cực đến hệ thần kinh trung ương chẳng hạn như opioid hoặc chất gây ảo giác. Bởi nó khiến người dùng bị kích thích tinh thần, có được sự vui thích để thử trải nghiệm hoặc củng có trải nghiệm được xem là tích cực trước đó.
Luật pháp nhiều quốc gia ngăn cấm việc sử dụng các chất gây nghiện tiêu khiển. Còn trong y tế thì chúng được sử dụng nhằm mục đích hỗ trợ điều trị, phòng bệnh… nhưng quy định sử dụng thì rất chặt chẽ, nghiêm ngặt về phạm vi dùng.
Các loại chất gây nghiện phổ biến nhất hiện nay
Chất gây nghiện là gì chúng ta đã phần nào nắm rõ được. Khi hỏi bạn các chất gây nghiện bạn biết thì hầu hết ai cũng có thể kể ra một vài cái tên quen thuộc như cần sa, thuốc phiện, ma tuý đá, thuốc lắc… Có rất nhiều nhưng để dễ hình dung và phân loại chúng ta sẽ chia thành 4 nhóm chính gồm ma tuý tự nhiên, ma tuý bán tổng hợp và ma tuý tổng hợp cùng các chất gây nghiện khác:
Ma túy tự nhiên
Ma tuý tự nhiên là các chất gây nghiện có sẵn trong tự nhiên. Chúng được lấy từ các bộ phận của một số loài thực vật như cây thuốc phiện, cây cần sa hay cây coca:
- Cây thuốc phiện còn gọi là cây anh túc, nha phiến: Bộ phận lấy là từ nhựa cây.
- Cây cần sa còn gọi là cây bồ đà, cây gai dầu: Bộ phận dùng là hoa, lá, quả.
- Cây coca dùng đế chế ra cocain: Bộ phận dùng là lá cây.
| Tên chất gây nghiện | Đặc điểm gây nghiện | Triệu chứng cai | Tác hại |
| Thuốc phiện | Tạo cảm giác hưng phấn, không biết đau đớn, mệt mỏi, không thấy đói, tinh thần tỉnh táo. | Buồn nôn, chán ăn, ra mồ hôi nhiều, co giật, khó ngủ và thay đổi tâm trạng. | Dùng nhiều gây suy giảm trí nhớ, hay bị nhầm lẫn, nói lắp, thiếu sự phối hợp, buồn ngủ, ức chế, đầu óc quay cuồng, ảo giác, ảo tưởng…
Có thể bị đột tử do suy tim, ngạt thở, co giật, hôn mê… Ảnh hưởng đến chức năng gan thận khi dùng trong thời gian dài. Thiếu calci trong xương gây ra tình trạng co quắp chân tay. Tổn thương hệ thần kinh. Đặc biệt còn tổn thương não bộ ảnh hưởng tới tư duy, tầm nhìn và lắng nghe của người nghiện. Phụ nữ mang thai nghiện sẽ có nguy cơ sinh non, thai chết lưu. Nếu đẻ ra thì trẻ bị nhẹ cân, sức khoẻ kém, dễ mắc các bệnh thần kinh. |
| Cocain | Chất ma tuý này gây nghiện mạnh và có khả năng gây hoang tưởng. | Trầm cảm, mệt mỏi, them ăn, mất ngủ, giấc mơ khó chịu, suy nghĩ chậm, bồn chồn. | Làm hẹp các mạch máu, mở rộng giác mạc; tăng thân nhiệt, nhịp tim và huyết áp; đau bụng, buồn nôn; giảm tỉnh táo, thiếu năng lượng làm việc; có hành vi bấ thưởng, bạo lực, tấn công, hoảng loạn, hoang tưởng, rối loạn tâm thần; vấn đề về nhịp tim, nhồi máu cơ tim,đột quỵ, co giật, hôn mê…
Sử dụng trong thời gian dài sẽ gây mất mùi vị, chảy máu cam, tổn thương mũi và khó thở; giảm tưới máu đến mô ruột dễ gây nhiễm trùng; kém hấp thu dinh dưỡng, giảm cân trầm trọng… Phụ nữ mang thai nghiện cocain thì thai chết lưu, nhẹ cân, sinh non, trẻ sẽ mắc hội chứng cai ngày sau sinh… |
| Cần sa | Hoạt chất THC (Delta 9 tetrahydrocannobinol) có trong cây đi vào cơ thể sẽ theo máu vào phổi, bao tử và ruột non. Tiếp đó lên não và tạo cảm giác “phê” thuốc. | Khó ngủ, chán ăn, bồn chồn khó chịu, lo âu. | Độc cần sa tác dụng lên hệ thần kinh gây ra ảo giác nguy hiểm, không làm chủ được hành vi có thể chém giết người khác, tự làm bản thân bị thương hoặc dẫn đến tự tử.
Có tính kích thích mạnh khiến cho con người quên mọi đau đớn, mơ mộng, ảo tưởng nhưng khi hết thuốc thì yếu ớt, mệt mỏi, suy nhược thần kinh, suy dinh dưỡng… Ngoài ra còn tăng nhịp tim, giảm trí nhớ, ảo giác, lo âu, hoảng loạn, rối loạn tâm thần. Dùng thời gian dài dễ mắc bệnh về phổi và đường hô hấp. Thanh nhiên nghiện cần sa sẽ bị suy giảm IQ. Phụ nữ có thai dùng cần sa trẻ nhỏ sẽ bị thiểu năng, kém phát triển. |
Ma túy bán tổng hợp
Ma tuý bán tổng hợp gọi chung là Heroin. Nó được điều chế từ Morphin lấy từ Opium. Chất này được chiết xuất tự nhiên từ vỏ hạt của cây thuốc phiện kết hợp cùng các hoá chất khác. Loại này thường có dạng bột màu trắng hoặc màu nâu.
| Tên chất gây nghiện | Đặc điểm tác dụng | Triệu chứng cai | Tác hại |
| Heroin | Có khả năng gây nghiện ngay từ lần đầu sử dụng. | Bồn chồn, đau cơ, đau xương, mất ngủ, tiêu chảy, nôn mửa, nổi ban, di chuyển chậm chạp. | Dễ mắc các bệnh truyền nhiễm qua đường máu như HIV/ AIDS, viêm gan C… khi dùng chung bơm kim tiêm.
Có thể dẫn đến các bệnh về tim mạch như mạch máu kém, nhiễm trùng màng tim và van tim, abces, táo bón, rối loạn tiêu hoá, bệnh gan, thận, biến chứng ở phổi… Khi Heroin bị trộn nhiều tạp chất thì tính độc hại tăng cao, gây nghẽn mạch máu dẫn đến tổn thương vĩnh viễn cho các cơ quan nội tạng. Sử dụng quá liều có thể dẫn đến tử vong. Phụ nữ có thai dùng heroin sẽ có nguy cơ tử vong cao. Đứa con sinh ra dễ bị dị tật bẩm sinh, nhẹ cân, sinh non hoặc đột tử sơ sinh. Hoặc hội chứng cai ở trẻ sơ sinh kéo dài từ 1 tuần – 6 tháng… |
Ma túy tổng hợp
Ma tuý tổng hợp này được tạo thành từ các hoá chất độc hại thuộc nhóm amphetamin, ketamin, methamphetamin. Tính độc hại so với nhóm ma tuý tự nhiên lên đến 500 lần. Các loại thường gặp gồm có:
| Tên chất gây nghiện | Đặc điểm | Triệu chứng cai | Tác hại |
| Thuốc lắc | Là ma tuý tổng hợp gồm tất cả các dạng amphetamine và một số chất gây ảo giác. Chất này kích thích não bộ và hệ thần kinh trung ương gây ra ảo giác, làm cho người dùng nhìn, nghe, cảm thấy hoặc ngửi thấy những thứ không tồn tại trong thực tế. | Suy sụp, chán chường, lo lắng, trầm cảm hoang tưởng, mất trí nhớ, mất phương hướng, lân dần sẽ dẫn đến bệnh tâm thần. | Thời gian tác dụng chỉ sau 10-20 phút sử dụng, tạo ra ảo giác cho người dùng trong nhiều giờ liền. Ảo giác này sẽ khiến con người tự tin, sung mãn, tăng thân nhiệt, thực hiện hành vi có cảm xúc mạnh, thích đi kèm âm thanh có cường độ lớn nên thường dùng trong các quán bar, karaoke…
Khi thuốc ngấm con người dễ bị kích động, có hành vi lắc lư, điên cuồng, la hét, đập phá đồ đạc, cởi bỏ quần áo, quan hệ tình dục tập thể… làm ra những việc nguy hiểm như lái xe tốc độ cao… Khi dùng thuốc lắc cơ thể tiêu phí nguồn năng lượng lớn mà trở nên suy kiệt, dễ gây rối loạn nhịp tim dẫn đến truỵ mạch và đột tử. Nguy cơ mắc HIV do quan hệ tình dục tập thể. Thuốc kích thích lên hệ thần kinh trung ương khiến con người thường xuyên rơi vào trạng thái kích động hoặc căng thẳng, lâu dần họ sẽ mất khả năng tình dục, phụ nữ mang thai nguy cơ bị sảy cao. |
| Ma tuý đá | Được tổng hợp từ amphetamine có tên khoa học là methamphetamin. Nó tác động vào hệ thần kinh trung ương. Dạng bào chế thường thấy là bột trắng, vàng hoặc nâu, đỏ, dạng muối hydrochlorid bột, dạng tinh thể… | Buồn chán, mệt mỏi, kiệt sức, chậm chạp, lầm lỳ, dễ kích động, nổi giận, có thể hoang tưởng ảo giác, không kiểm soát được hành vi, cảm xúc… | Gây ra ảo giác, hưng phấn, không biết mệt mỏi, không cần ăn ngủ, thêm với việc lắc , nhảy nhót và hoạt động tình dục vô độ làm cho khi hết ảo giác người sẽ như vô hồn, thân hình tàn tạ, sức khoẻ giảm sút nghiêm trọng.
Khi lên cơ có cảm giác như sâu bọ bò trên người, khó chịu, họ cào cấu mặt mũi, chân tay để giải toả. Người nghiện khó kiểm soát được hành vi, rất khó cai. Mắc các bệnh lý như mất ngủ, rối loạn thần kinh, loạn thị, suy nhược cơ thể, giảm đề kháng,… Quá liều rất dễ bị đột quỵ do thiếu máu não hoặc tăng nhịp tim kịch phát. Với liều lượng cao thì bị mất ngủ, chán ăn, nhạy cảm với âm thanh, nói nhiều, mất khả năng tập trung, nặng hơn thì nôn oẹ, chóng mặt,… Nguy cơ vô sinh cao do quan hệ tình dục bừa bãi, vô độ khiến tinh lực bị vắt kiệt, nội tạng hao mòn, suy giảm khả năng bài tiết… Nghiêm trọng nhất là ngáo đá, đó là bệnh hoang tưởng ảo giác. Họ có cảm giác lo sợ, bị kích động, dễ lên cơn loạn thần, ảo thị, ảo giác. Biểu hiện là môi khô, mắt đỏ, đi đứng loạng choạng, nói cười một mình, sợ bị đánh đuổi hay có người theo dõi. Tình trạng này rất dễ dẫn đến các hành vi gây nguy hiểm cho xã hội như phóng xe tốc độ cao, đánh chém nhau, tự tử… |
| Cỏ Mỹ | Được bào chế bởi chất gây nghiện XLR-11 có tên khoa học là Flouro-UR-144 gần giống như cần sa. | Khó chịu, mất ngủ, chán ăn, căng thẳng, lo âu… | Suy giảm trí nhớ, khó tập trung, phản ứng chậm chạp. Còn có rối loạn thần kinh, buồn ngủ, đâu đầu, tăng nhịp tim, đột quỵ, suy thận, bất tỉnh…
Gây loạn thần, ảo giác và hoang tưởng kéo dài nếu lam dụng. Nghiêm trọng hơn là ảnh hưởng lâu dài lên não gây nguy cơ teo não, giãn não thất… |
Các chất gây nghiện khác
Nhắc đến chất gây nghiện không thể không nói đến rượu, thuốc lá. Chất này mặc dù không bị pháp luật cấm nhưng người nghiện rượu cũng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ bản thân và những người xung quanh.
Nghiện rượu có thể dẫn đến tử vong. Ước tính có đến gần 88.000 người chết vì rượu mỗi năm tại Hoa Kỳ. Nếu nghiện rượu kết hợp với một số yếu tố khác như hút thuốc, ăn uống kém, thiếu hoạt động thể chất thì nguy cơ tử vong càng cao hơn. Bởi nó phá huỷ tế bào gan, nguy cơ ung thư gan tăng cao. Còn thuốc lá thì gây nguy cơ ung thư vòm họng, ung thư phổi, mắc các bệnh lý mạn tính về đường hô hấp khó điều trị.
Các xét nghiệm phát hiện chất gây nghiện trong cơ thể
Dùng các chất gây nghiên bất cứ bằng đường nào thì khi vào cơ thể nó cũng được chia nhỏ ra để chuyển hoá và hấp thụ. Trong đó một phần sẽ đi vào máu, vào nước tiểu thậm chí là vào tóc, rất lâu sau đó mới hết tác dụng. Dựa vào đó mà các nhà chuyên môn đã nghiên cứu ra các xét nghiệm nhằm phát hiện sự có mặt của các chất gây nghiện trong cơ thể nhằm biết được họ mới dùng hay đã dùng liên tục trong một khoảng thời gian dài. Theo đó có 3 xét nghiệm cơ bản nhất gồm có:
Xét nghiệm nước tiểu
Ma tuý sau khi hút hoặc tiêm chích thì sẽ ngấm dần vào cơ thể. Sau khi chuyển hoá, một phần sẽ được đào thải ra qua nước tiểu. Tuỳ loại mà quá trình này diễn ra nhanh hay chậm.
Có hai cách kiểm tra đó là thử nước tiểu nhanh và kiểm tra nước tiểu. Theo đó thử nhanh chúng ta chỉ phát hiện ra chất gây nghiện trong trường hợp người đó mới vừa sử dụng khoảng 30 phút sẽ cho kết quả dương tính. Còn người đã dùng trong vòng vài ngày thì là âm tính. Với bài kiểm tra nước tiểu thì tỷ lệ phát hiện sẽ cao hơn kể cả người đã dùng nhiều ngày.
Thời gian tồn tại của các chất gây nghiện trong nước tiểu là:
| Rượu cồn 3-5 ngày | Câcin 3-4 ngày | Thuốc lắc 3-4 ngày |
| Amphetamine 1-3 ngày | Heroin 3-4 ngày | Ma tuý đá 3-6 ngày |
| Cần sa 7-30 ngày | Ma tuý ảo giác 1-3 ngày | Morphine 2-3 ngày |
>>>Xem thêm
Xét nghiệm máu
Bất kỳ chất gây nghiện nào đi vào trong cơ thể cũng sẽ trở thành một thành phần của máu. Bởi vậy đây là xét nghiệm đặc thù nhằm phát hiện chất gây nghiện. Tương tự như trong nước tiểu, mỗi loại chất gây nghiện khác nhau sẽ có thời gian tồn tại trong máu khác nhau. Cụ thể là:
| Rượu cồn 10-12 giờ | Cocain 1-2 ngày | Thuốc lắc 1-2 ngày |
| Amphetamine 12 giờ | Heroin 12 ngày | Ma tuý đá 24-36 giờ |
| Cần sa 2 tuần | Ma tuý ảo giác 2-3 giờ | Morphine 6-8 giờ |
Xét nghiệm tóc
Kiểm tra xét nghiệm tóc nhằm phát hiện sự có mặt của ma tuý hay các chất gây nghiện khác cho kết quả khá chính xác. Với xét nghiệm máu hay nước tiểu khó mà kiểm tra được sự có mặt của các chất này nếu thời gian sử dụng đã vượt quá 1 tuần nhưng xét nghiệm tóc có thể làm được, thời gian thậm chí là rất dài. Cụ thể:
| Rượu cồn tối đa 90 ngày | Cocain tối đa 90 ngày | Thuốc lắc tối đa 90 ngày |
| Amphetamine tối đa 90 ngày | Heroin tối đa 90 ngày | Ma tuý đá tối đa 90 ngày |
| Cần sa tối đa 90 ngày | Ma tuý ảo giác tối đa 3 ngày | Morphine tối đa 90 ngày |
Ngày nay tỷ lệ người sử dụng chất gây nghiện ngày càng cao, đặc biệt là giới trẻ gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới đời sống xã hội. Đây tưởng chừng là một thú vui nhưng thực chất thú vui đó đang ngày càng bào mòn cơ thể sống của người sử dụng đến mức suy kiệt. Không chỉ gây hại cho bản thân mà nó còn gây ra những hệ luỵ tồi tệ cho cả gia đình và xã hội. Chất gây nghiện là gì bạn đã biết, cũng nắm rõ tác hại của chúng trong bài viết trên. Hy vọng từ đó mọi người có được nhận thức rõ nó và ý thức được trong việc chủ động tránh xa các chất gây nghiện này.
